Po, ky është
tregimi për Shkupin. Dhe për janarin. Dhe për erën e jugut. Dhe për një dimër
të çuditshëm e magjik. Ky është një tregim me këpucë të vjetra, të lustruara
falas, me kundërmim hudhrash. Ky është një tregim-autobus. Tregim-asfalt. Tregim-takim,
që zbret shkallëve si fëmijë i shëndetshëm. Ky është një tregim çamçakëz, të
cilin duhet ta mbllaçitësh gjatë, për t'u zbutur e pastaj mund ta fryni e, pse jo, edhe ta
pëlcitni. Po ta lexoni do të zhgënjeheni. Nëse nuk e lexoni nuk do ta dini
kurrë se për çka do të ishit zhgënjyer.
Pra, tregimi fillon
këtu. Dhe s'mbaron kurrë më...
Atë mëngjes, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, u zgjua më herët se zakonisht sepse duhej ta zinte autobusin e parë që nisej për Shkup. Prandaj, ky është tregim për Shkupin. Ky tregim kushton pesëdhjetë dinarë. Aq kushton bileta deri në Shkup. Dhe në çastin kur Gj. K. Skënderbeu me duar të mpirë nga të ftohtit e gjeti ulësen në autobusin e ftohtë, nuk mundi t'ia qëllojë dot numrin e saktë të shkruar në biletë në ishte katërmbëdhjetë apo shtatëmbëdhjetë. Në Shkup, për të cilin edhe u shkrua ky tregim, Jusuf Gërvalla ishte zgjuar dhe shikonte nga dritarja pamjen e mjegullt të qytetit. Nëpër lagjet e shkreta të kryeqytetit të dikurshëm të vilajetit shqiptar, kaptonte rrugën një plak i quajtur Nuredin Nuredini, me një karrocë pemësh dhe shkonte kah tregu i qytetit. Vinte nga Haraçina. Posa arriti në treg i vuri pakot me portokaj në tezgën e tregut të qytetit dhe u fryu duarve. Ndërmjet Prishtinës e Shkupit, gjendet një qytezë e vogël dhe quhet Kaçanik. Aty era nuk ka fuqi të lozë vals të tërbuar me borën sepse përreth ngrihen muret e larta prej shkëmbinjve që përqafohen me qiellin. Ndërmjet atyre bjeshkëve e currave, ndërmjet atyre kullave të vjetra e shtëpive të reja gjenden rrugët gjarpërore, e në njërën nga to i rrah këmbët, për ta shkundur borën, një i ri e i shëndetshëm i quajtur Izet Bushi. Ai pret të vijë një autobus ndërsa malet presin që të bjerë më shumë borë.
Së shpejti Gj. K.
Skënderbeu e pa se ishte ulur gabimisht, pasi duhej të ngrihej e t'ia lironte
ulësen një burri të gjatë i cili i tha disa fjalë të shkurta e të tharbëta. Ai
e kishte biletën numër shtatëmbëdhjetë që dukej si katërmbëdhjetë. Megjithatë
ai ishte i bindur se numri i tij ishte katërmbëdhjetë dhe Skënderbeu u desh ta
lironte gjithsesi atë ulëse. Dhe ashtu u bë.
Bashkë me tregimin,
autobusi e kollofiste rrugën si kulshedër. Vende-vende bora ishte shkrirë dhe
dukej se perënditë e zemëruar kishin pështyrë mbi sipërfaqen e bardhë, ndërsa
drurët e zhveshur dukeshin si duar që kishin shpërthyer nga nëntoka dhe tash
kishin mbetur të ngrirë. Çdo gjë Skënderbeut ia përkujtonte tmerrin dhe
trishtimin.
Derisa autobusi arriti në rrugët e Kaçanikut, Izet Bushit i ishin skuqur faqet dhe hunda. Në ato çaste, në Shkup, për të cilin u shkrua ky tregim, Jusuf Gërvalla, një djalë me sy depërtues e të zgjuar, me hundë të mprehtë e fytyrë vezake, lëshohej nëpër njërën nga rrugët e fjetura të Shkupit me ca dorëshkrime nën sqetull.
Gjergj Kastrioti Skënderbeu, filloi të kotej, i mërzitur pak për Gjonin, të birin e tij, të cilit nuk i shkonin mirë punët me mësime. E atje në Shkup, për të cilin u shkrua ky tregim, e kishte të shtrirë në spital të shoqen, Donikën e cila para pak kohësh qe bërë operacion për shkak të gurëve në veshkë. Të gjitha këto do t'i përballonte disi sikur të mos e kishte marrë dje vendimin për pushimin nga puna dhe tash nuk dinte nga t'ia mbante. Të ikte e të kërkonte strehim në Perëndim? Duke u lëkundur në këto mendime të zymta autobusi u ndal. U hapën dyert dhe brenda hyri një djalosh i shëndetshëm me uniformë ushtarake. Dalëngadalë ai u afrua deri tek ulësja e Skënderbeut e pastaj e pyeti se a ishte ulësja e lirë. Gj. K. Skënderbeu pohoi me kokë. Dhe ai zuri vend pranë tij. E shikoi profilin e këtij burri me mjekër të gjatë dhe i shkoi mendja se e kishte parë diku.
Autobusi duke kruar fytin, herë më vrullshëm e herë më qetë, u gjend në Shkup, për të cilin edhe u shkrua ky tregim, dhe duke nuhatur rrugët e gjeti stacionin e autobusëve. Nëpër rrugët nuk shihej njeri. Ishte mëngjes herët dhe qyteti ende po flinte. Edhe ata pak udhëtarë që ishin u zhdukën shpejt e shpejt. Izet Bushi pasi u ngrit, u tërhoq prapa duke i thënë një "urdhëroni" bashkudhëtarit të tij më të moshuar. Ai e kapi qesen e mbushur me ca ndërresa të së shoqes dhe u nis kah dalja duke e falënderuar me kokë djaloshin e ri. Sjellja e ushtarit i la përshtypje të mirë dhe ai ndjeu veten më të ngazëllyer nga tërë ajo zymtësi që e kishte atë ag. Pasi zbritën, Skënderbeu e shikoi edhe njëherë djaloshin dhe pa në të atë buzëqeshjen diellore e të brishtë. Filluan të ecnin sheshit të gjerë. As njeri, as qen endacak nuk shihej askund. Rrugët ishin të zbrazëta si konservat e hedhura nëpër plehra. E tërë kjo të mbillte një mbresë si ishe në një varrezë të madhe të dëshirave njerëzore.
- Ti je ushtar apo jo? - e pyeti Skënderbeu djaloshin e ri.
- Po, zotëri!
- Këtu shërben?
- Jo, zotëri!
Skënderbeu deshi të thoshte edhe diçka, por sikur e përpiu mendimin e tij. Mjegulla mëngjesore kurrsesi nuk shkëputej nga horizonti i qytetit, ndërsa ca sorra me krrokama lemerisëse u shkrehën nga maja e një lisi. Zërat e çjerrë të tyre e bënë ajrin më të ftohtë dhe shkarravitën, në qiellin e mugët, vija të padukshme ulurimash që u fashitën nëpër fasada të dala boje. Dalëngadalë, duke bartur mendime të amështa si dy valixhe të rënda, arritën në tregun e qytetit të Shkupit, për të cilin edhe u shkrua ky tregim. Edhe tregu ishte i zbrazët. Atje larg në këndin e djathtë derisa ecnin duket një figurë si shajni që vjen duke u spikatur e duke u ravijëzuar. Është Nuredin Nuredini që shet portokaj.
- Mirëmëngjesi dhe puna e mbarë të qoftë o burrë i dheut! - ia bëri Skënderbeu posa u afruan.
- Mirëmëngjesi e mbarë paç... Urdhëroni? - ia ktheu plaku me një zë të ngjirur.
- A vetëm portokaj shitni në këtë qytet? - pyeti Skënderbeu i habitur pak.
- Mir'mjes, e puna e mbarë të qoftë o mixhë! - ndërhyri një zë erdhi nga prapa. Skënderbeu u kthye dhe e pa një djalosh me sy depërtues e të zgjuar, me hundë të mprehtë e fytyrë vezake. Ia kujtoi rininë e një miku të tij, njëfarë Kont Uranit që punonte në fabrikën e këpucëve. Ai, posa u afrua, i përshëndeti edhe ata me 'mirëmëngjesi'! Gjallëria e tij i hutoi pak.
- M'i matni nja dy kilogramë, ju lutem! - tha Skënderbeu.
- Edhe mua një kile! - tha i porsaardhuri.
Izet Bushi nuk fliste. Nga kureshtja e përkuli kokën anash që të mund të lexonte ca fjalë në kopertinën e fletores që e mbante nën sqetull i porsaardhuri. Aty shkruante: "J. Gërvalla". E pastaj kah mesi vazhdonin të zgjateshin fjalët: "Rrotull. Rrotulla. Rrotullat." Skënderbeu i nxori paratë dhe pagoi. Edhe ai, Jusufi, pagoi dhe menjëherë ia zgjati qesen ushtarit i cili i kishte ngulur sytë në Nuredin Nuredinin nga Haraçina.
Ai u këndell kur e dëgjoi zërin që i tha:
- Merr, të lutem!
Qyteti zbrazej edhe më shumë. Sikur i shkriheshin ngjyrat nga fytyra. Si njeriut i cili vuan nga barkqitja. Dukej sikur po zhdukej duke u zbardhur. Majat e ndërtesave dridheshin si dritë e qirinjve prapa të cilave vallëzonin si baletiste të tejdukshme rrezet e diellit. Dora e Izet Bushit u puq me portokajtë dhe në të ngritur e sipër u duk sikur e kapi diellin i cili u shfaq ndërmjet ndërtesave. Ndjeu sikur e preku fytyrën e ndonjë njeriu.
- Kohë të zymta... - tha Jusuf Gërvalla derisa po ecnin kah dera e tregut.
- E kur ka pasur kohë jo të zymta, lum miku? - ia ktheu Skënderbeu.
Ushtari dukej se vetëm i numëronte hapat derisa e qëronte portokallin. Ecën edhe një copë rruge e dikur arritën në urën ku duhej të ndaheshin me Jusufin. Qyteti fundosej si anije nga vërshimi i rrezeve që depërtonin kudo.
Jusuf Gërvalla ua zgjati dorën të dyve dhe tha:
- Ndoshta ka kohë jo të zymta, por njerëz që i trazojnë kohët me gjak si duket, për fat të keq, ka përherë.
- Po, edhe unë
mendova ashtu por nuk desha t'i përmend njerëzit, sepse me fjalën njeri
gjithmonë kam dashur ta kuptoj atë që është engjëllore tek ata... - ia ktheu
Skënderbeu. - Megjithëse të tillë në jetë nuk takova.
Heshtën të tre.
- Atëherë qofshi faqebardhë e lamtumirë! - përshëndeti Jusufi. Nxori edhe një portokall dhe ia hodhi ushtarit e i tha: - Këtë e ke për fat të mbarë, që të kthehesh shëndosh e mirë në shtëpi!
Që të tre ndien një lehtësim nga ky urim. Që të tre kishim bartur një parandjenjë të zymtë. Edhe ushtari u përshëndet me Skënderbeun.
- Merre edhe një nga unë dhe mbahu i fortë e qofsh faqebardhë! - i tha Skënderbeu.
- Ju falem nderit! - ia ktheu djaloshi duke e marrë edhe një portokall dhe u nis sheshit të gjerë.
Skënderbeu e kaloi urën. U kthye kah një rrugë e ngushtë dhe duke ecur pa hijen e tij të zgjatur para tij. Filloi ta qërojë një portokall. Iu duk sikur po e rripte një lëkurë njeriu derisa copat e lëvores ia gjuante hijes së tij. Aty në vijëzat e portokallit po i shpalohej pjesë-pjesë hunda e mprehtë dhe fytyra vezake e Jusuf Gërvallës! Ai i pa edhe sytë e tij depërtues e të zgjuar.
Jusuf Gërvalla kishte hyrë në autobus dhe po kthehej në qytetin prej nga ishte nisur Gj. K. Skënderbeu. Filloi ta qërojë një portokall. Aty dalëngadalë filloi ta zbulojë një gjë të habitshme: përpara sysh po i dilte fytyra e shëndetshme e Izet Bushit. Atij djali të tërhequr i cili heshtte dhe buzëqeshte ëmbël! Shkëlqimi i syve të tij u duk në një pjesë të portokallit ku shpërtheu lëngu i pemës me aromë të jetës.
Shkupi sikur tërësisht u shkri prapa xhamave të pluhurosura të autobusit. Nuredin Nuredini i vetmuar në treg mendoi se i mjaftuan ato që i shiti. Hodhi pakon me portokaj në karrocë dhe u nis për në Haraçinë duke e ditur apo duke mos e ditur se në shpinë kishte ngarkuar qindra portrete njerëzish. Tërë vetmia e qytetit e thithte si ëndërr.
Por ky tregim nuk mbaron këtu. Ai vazhdon shtegtimin si autobusi, si janari, si Nuredin Nuredini kah kopshti i vet me 31 pemë portokajsh!
(1990)
Agim MORINA
